CIDI KAAMA XIGTO

Oraah soo jiidatay indho badan, “Cadaado cidi kaama xigto” –waxaa la hinisay 2010 xili ay deegaanka kusoo laabteen dhalinyaro wax soo baratay oo hami u qaba inay dhisaan/hormariyaan deegaanka ay kasoo jeedaan, waxaa xiligaa Soomaaliya ka jiray dowlad jamhuuriyad dimuqraadi ah, balse la filayay in federaal la noqon doono oo dhamaan dadka waxaa maskaxdooda ka guuxayay in la heli doono dowlad dhexe oo xoog iyo awood milatari leh sidii hore looga bartay dowladihii hore ee dalka soo xukumay, dhalinyarada waxay muujinayeen in Cadaado noqon doonto meel ay Soomaali oo dhami isugu timaado oo udub dhexaad ah –qabiil gooni ah aan ahmiyad siineyn balse loo siman yahay sida ka muuqata oraahda ay ka dhigteen halheyska, isla xiligii ay dhalinyarada howsha xooggeeda wadeen iyo wacyigalinta waxay la kulmayeen dhibaatooyin badan iyo mucaaradnimo aan loo meel dayin balse hadafkooda ayaa ahaa inaysan joojin howsha wanaagsan ay wadaan si mustaqbalka loo arko mireheeda.

Cadaado 2017

Federaalkii la fahmi waayay

Mudo kadib waxaa is badalay booska siyaasadda ee dalka, waxaa si toos ah loo dhisay maamul goboleedyo hoosyimaada dowladda dhexe loogana arrimiyo magaalada Muqdisho, awoodihii kala xadeyn lahaa dhamaan hay’addaha dowladda iyo dadyowgan isku heysta hantida iyo xilalka dalka lama qorin/lama cadeyn oo lama daadajin –kaliya waxaa la yiri “Soomaaliya waa federal” awoodihii, isla xisaabtankii iyo dhamaan wixii dowlad lagu yaqiinay lagama hadlin, waxay siyaasiyiinta Soomaaliya garteen kaliya in federaalku yahay in ay dowlad dhexe jirto iyo maamulo hoosyimaada –waxay kala dageen gobolo, waxay sameysteen xuduudo, waxay noqdeen qabiilo kala duwan oo micneheedu yahay dalal kala duwan, waxay u dagaalameen sidii dal ku duulay dal kale oo gobol kasta wuxuu yeeshay doqon qabiilkiis iyo tuuladiisa u dagaalama oo aan wax dowladnimo iyo kala danbeyn qadarineyn,

  –lama fahmin in federaalku leeyahay 

noocyo badan oo dal waliba 

ku dabaqi karo baahidiisa 

iyo sida uu xal u arko, 

waxaa socday tababarro ay bixinayaan qubaro dhanka sharciga balse waxaa dhamaan intaa ka xoog batay isqabqabsigii iyo kala sheegashadii goboleysiga, waxaa lumay nidaam dhisme dowladeed oo gobol kasta waxaa magac iyo xil ku helay dadkii deganaa marka laga reebo Cadaado oo dad badan isugu yimaadeen –shaqo iyo howl dheer waxaa intaa u sameeyey dad isu arkayey inaysan meel kale ka heleyn qadarin iyo shaqo intaba. Xirfadlayaasha iyo dadka cilmiga leh waxay ogaadeen inaysan sidani ahayn nidaam dad ku dhaqmi karaan, dadka qaar ayaa ka fogaaday oo ka gaabsaday habsocodka howlahaan gurracan, intii la isku heystay hantida dalka iyo xilalka muhiimka ah waxaa kala haray labo walaalo oo aad usugu dhowaa.

Faaiidooyinka federaalka

Tan iyo burburkii dowladdii dhexe ee Soomaaliya waxaa la heli waayay nidaam dowladeed oo xitaa in yar soo muujiya inay dowlad ka jirto Soomaaliya, nidaamkan aan fahmi weynay ayaa soo nooleeyey isku xirnaan yar oo dowladnimo, waxaa la dhismay magaalooyin hore u ahaa tuulo, dhalinyaro badan ayaa fursado shaqo ka helay goboladii dhismay, awoodihii Muqdisho isku hayay oo dhaan dabagaale looga dhigay gudoomiye goboleed oo loogu yeeray “Madaxweyne”, awoodii ayaa halmeel loo arkay in lagu aruurinkaro oo waxaa la ogaaday dhibaatada meesha ay jirto iyo meesha ay kasoo bilaabatay.

Cidi kaama xigto iyo Dhalinyarada shaqo la’aanta ah

Magaalada Cadaado waxaa soo buux dhaafiyay dhalinyaro kasoo qalin qaadatay jaamacadaha heerarkeeda kala duwan ilaa iyo “PhD” wada xildoon ah oo ku haminayay inay wax un ka noqdaan hirarkaan is dhaafdhaafaya ee haatan yimid, waxaa lasoo bandhiga shaqooyin heersare iyo heerdhexe ah inkastoo lagu kala duwanaa kafaa’deysigooda, waxaa walaac badan laga muujiyay sidii loo hirgalin lahaa cadaalad oo loo simi lahaa ama looga fogaa lahaa eexda iyo qof jecleysiga ku baahsan Soomaaliya, waxaa la isla gartay in qofkasta uusan isku xirin lahaasho ama dhalasho meel gaar ah oo loo siman yahay fursadaha shaqo ee ka jira deegaanka,

dhalinyarada ayaa isla soo hadal qaaday 

oraadan “Cadaado cidi kaama xigto”, 

oo waliba ka dooday sababta loola yeeshay 

shaqooyinka ka jira deegaankan

 ay gaarka u leeyihiin marka loo eego 

sida ay Soomaali u kala fogaatay,

dhalinyarada kuwa caqligoodu wanaagsan yahay ayaa iska indho tiray doodahaan iyo lahaashaha magaaladan, kuwooda kale ee ayaguna caqligoodu wanaagsan yahay ayaa isku dayay inay soo celiyaan mudnaanta ay ku leeyihiin deegaanka iyagoo kaashanaya nidaam iyo tusaalayaal qurxoon oo lala wadaagayo madaxda iyo dadka hogaanka haya, dhalinyarada u doodeysa soo celinta mudnaantan iyo kuwa iska indho tiraya ayaa ku kala duwanaaday fursadaha la heli karo, waxaa la ogaaday fikirka ka danbeeya iska indho tirka inuu yahay isku haleyn iyo raadraac suuqmadow oo wax guul ah ka imaaneyn balse u noqotay qanaaco aan wax ka dhalanaya aysan jirin, aaminsanaan inuu mudnaantan leeyahay iyo jahwareer meeshii loo mari lahaa ah ayay kusoo biyo shubatay, waxaa qosol isku qanciyay dhalinyaradii u doodayay mudnaanta oo arkay jahwareerka kuwii iska indha tirayay.

Sharmaarke Hassan Mohamed

Academic and Author

+252 616 132 355

+252 618 606 407